Każde dziecko rozwija się w swoim własnym tempie. Czasem zdarza się, że nabywanie niektórych umiejętności trwa trochę dłużej lub zaczyna się później - to całkowicie normalne. Jednak jeśli przez pewien czas nie zauważamy u naszego malucha postępów w rozwoju, czy też nabycia nowych umiejętności lub obserwujemy regres powinniśmy się zaniepokoić i skonsultować ze specjalistą.
Małe dzieci cechuje duża aktywność i uparte podejmowanie różnych wyzwań. Sprawia to, że w pierwszych dwóch latach życia dziecka możemy obserwować zmiany w zakresie posiadanych umiejętności w niemalże każdym obszarze na przestrzeni zaledwie kilku tygodni. Czasem zdarza się jednak, że w ciągu kilku tygodni lub miesięcy nic w zakresie mowy i komunikacji, rozwoju ruchowego, a także/lub w sferze emocjonalno-społecznej się nie zmienia, a maluch nie podejmuje dotychczasowych aktywności tak chętnie.
Gdy rozwój dziecka budzi niepokój możemy podejrzewać występowanie tak zwanych całościowych zaburzeń rozwojowych, do których zaliczamy autyzm wczesnodziecięcy, zespół Aspergera, zespół Retta i dziecięce zaburzenia dezintegracyjne.
Co powinno nas zaniepokoić?
Do niepokojących zachowań, które mogą wystąpić u dziecka zaliczamy na przykład takie zachowania jak powtarzane przez dziecko określone, niefunkcjonalne ruchy ciała, nietypowe używanie zabawek lub przedmiotów, tendencja do powtarzania tych samych, schematycznych zabaw, brak umiejętności naśladowania. Niepokojące powinno być także pojawienie się trudności adaptacyjnych, czyli niechęć do wprowadzania zmian i opór wobec nich, problemy z nawiązaniem kontaktu i utrzymaniem relacji z innymi ludźmi, niechęć do kontaktu fizycznego, a także trudności w rozwoju mowy, zaburzenia w komunikacji werbalnej i niewerbalnej oraz trudności z rozumieniem znaczenia słów i kontekstu wypowiedzi. Mogą wystąpić także dziwne reakcje na bodźce słuchowe smakowe lub wzrokowe.
Autyzm wczesnodziecięcy
Nazywany też autyzmem dziecięcym należy do grupy całościowych zaburzeń rozwojowych i pojawia się przed trzecim rokiem życia dziecka. Objawy dotyczą przede wszystkim trzech obszarów: nieprawidłowym funkcjonowaniu w społeczeństwie, problemach z komunikacją i mową oraz ograniczonym i powtarzającym się zestawie zachowań i zainteresowań. Dziecko izoluje się od rzeczywistości i funkcjonuje we własnym, wewnętrznym świecie, ma kłopoty ze spontanicznością, organizowaniem swojego wolnego czasu i przejawianiem inicjatywy.
Dzieci autystyczne cechuje nieadekwatna ocena bodźców społeczno-emocjonalnych, czyli: brak reakcji na uczucia innych ludzi, brakiem modulowania zachowania w zależności od kontekstu społecznego, a także bardzo słabymi umiejętnościami w zakresie integracji społecznej i emocjonalnej. Nieprawidłowości w zakresie interakcji społecznych objawiają się między innymi wycofywaniem z relacji społecznych, problemach z utrzymywaniem kontaktu wzrokowego, mimiką twarzy i gestami, niewykorzystywanie komunikacji niewerbalnej, niedostatecznym dla danego wieku rozwoju relacji rówieśniczych, a także brakiem spontanicznej potrzeby dzielenia się z innymi swoimi osiągnięciami, radością i zainteresowaniami. Problemy z komunikacją najczęściej polegają na niewykształceniu niewerbalnego języka komunikacji, opóźnieniu lub braku rozwoju mowy, braku fantazji i elementów twórczych w procesach myślenia, brak inicjatywy w podejmowaniu konwersacji i brak odpowiedzi emocjonalnej na próby nawiązania kontaktu - zarówno werbalnego, jak i niewerbalnego. Z kolei zaburzenia w zakresie zachowania przejawiają się w tendencji do narzucania rutyny i sztywności w codziennym funkcjonowaniu, ograniczonym i powtarzającym się wachlarzu zachowań, zainteresowań i aktywności, stereotypowej koncentracji zainteresowań na np. datach, rozkładach jazdy. Może tez pojawiac się opór przed zmianą w codziennej rutynie czy też szczegółów w otoczeniu dziecka, występować manieryzmy ruchowe - np. stukanie palcami, kręcenie się wokół własnej osi.
Poza specyficznymi cechami autyzmowi mogą towarzyszyć nasilone lęki, fobie, zaburzenia snu i odżywiania się, napady złości i agresji oraz samouszkodzenia. Dzieciom autystycznym może też towarzyszyć iloraz inteligencji zachowany w granicach normy, a także dziecko może przejawiać różne zdolności umysłowe, np. niezwykłą sprawność w obliczeniach czy posiadać wybiórcze talenty, np. artystyczne.
Zespół Aspergera
To zaburzenie o podłożu neurologicznym. Należy do spektrum autyzmu, najczęściej ujawnia się u dzieci po 3 roku życia. Podobnie jak w przypadku autyzmu występuje tu zaburzenie kontaktów społecznych, upośledzenie umiejętności społecznych, brak elastyczności w myśleniu, ale nie występują zaburzenia mowy i funkcji poznawczych, a poziom rozwoju intelektualnego jest najczęściej w normie, co nie powoduje problemów w przyswajaniu szkolnej wiedzy.
Najbardziej specyficznym objawem zespołu Aspergera są problemy w kontaktach z innymi ludźmi, takie jak poważne problemy z codziennymi rozmowami i kontaktami, podczas gdy prezentacja wiedzy lub zainteresowań nie stwarza takich problemów. Komunikacja dziecka z tym zaburzeniem jest uboga, ma trudności z ekspresją emocjonalną i odczytywaniem stanów emocjonalnych innych ludzi w oparciu o komunikaty niewerbalne, co powoduje trudności w budowaniu i utrzymywaniu relacji.
W zespole Aspergera mogą także pojawiać się zaburzenia sensoryczne: niezwykle duża wrażliwość na dźwięki (głównie nieoczekiwane, o wysokiej częstotliwości i dźwięki dezorganizujące, np. hałas), bodźce dotykowe - np. przytulanie, smak i konsystencję jedzenia, światło, kolory lub zapachy. Dodatkowo specyficzny jest brak reakcji lub obniżony próg reakcji na ból. Jednym z objawów może być też synestezja - to np. widzenie kolorów po usłyszeniu określonych dźwięków.
Często osoby z zespołem Aspergera posiadają ponadprzeciętne zdolności w wąskich dziedzinach, np. matematyczne, znajomość wiedzy z określonej dziedziny, niekończące się analizy ruchu planet, rozkładów jazdy itp. lub zdolność niezwykłego zapamiętywania wiadomości encyklopedycznych. Pojawia się też skłonność do zbierania i kolekcjonowania wiadomości na dany temat i rzeczy,
a bardzo wąskie i specyficzne zainteresowania mogą przybierać formę obsesji.
Zespół Retta
To neurologiczne zaburzenie rozwoju uwarunkowane genetycznie, którego dziedziczenie jest sprzężone z płcią. Zespół Retta dotyka zarówno chłopców, jak i dziewczynek, ale z uwagi na mutację genu MECP2 w chromosomie X dla chłopców jest to zazwyczaj wada letalna prowadząca do śmierci na etapie rozwoju płodowego lub po urodzeniu , podczas gdy dziewczynki rodzą się i żyją.
W przypadku zespołu Retta przebieg ciąży, porodu i okresu noworodkowego jest prawidłowy, a pierwsze objawy pojawiają się między 6. a 18. miesiącem życia. Rozwijające się dotąd dziecko staje się osowiałe, cichsze, traci kontakt z otoczeniem i nie interesuje się zabawkami. Głowa dziecka nie rośnie w oczekiwanym tempie. Często pojawia się nieuzasadniony płacz i krzyk, szczególnie w nocy. Kolejnym etapem jest regres, czyli utrata wcześniej nabytych umiejętności takich jak chwytanie, sięganie po przedmioty. Dziecko nie panuje nad rączkami, które wykonują chaotyczne, stereotypowe ruchy przypominające wykręcanie dłoni, klepanie, klaskanie, dotykanie twarzy. Występuje też utrata zdolności wykonywania skoordynowanych ruchów, utrata umiejętności społecznych: uśmiechanie się i utrzymywanie kontaktu wzrokowego, zubożenie zdolności posługiwania się i rozumienia mowy oraz opóźnienia w rozwoju psychomotorycznym. Mogą pojawić się drgawki, hiperwentylacja, bezdechy i ataki padaczkowe. Chorym na zespół Retta towarzyszą też osteoporoza, skolioza, apraksja i dyspraksja, problemy kardiologiczne, duże napięcie mięśni, bruksizm, osłabienie i duża niedowaga.
Dziecięce zaburzenia dezintegracyjne
Dziecięce zaburzenia dezintegracyjne są inaczej nazywane zespołem Hellera. To rodzaj głębokiego zaburzenia rozwojowego, w którym przez pierwsze 2-4 lata życia dziecka ma miejsce prawidłowy rozwój w zakresie mowy, interakcji społecznych, relacji, zabawy i zachowań adaptacyjnych. Po tym okresie następuje poważna utrata umiejętności społecznych, komunikacyjnych i adaptacyjnych
w krótkim, zazwyczaj kilkumiesięcznym okresie czasu. Bez żadnej oczywistej przyczyny dziecko może stać się lękliwe, łatwo wpadać w gniew, dostawać ataków złości bez widocznego powodu, tracić zainteresowanie otoczeniem, wykonywać stereotypowe i powtarzające się manieryzmy ruchowe.
U dzieci z zespołem Hellera z czasem dochodzi do zupełnego zaniku mowy i rozumienia języka oraz do obniżenia zdolności intelektualnych.
W jaki sposób diagnozuje się całościowe zaburzenia rozwojowe?
Całościowe zaburzenia rozwojowe, czyli tzw. CZR diagnozuje się zazwyczaj u dzieci przed ukończeniem trzeciego roku życia, a diagnozę stawia psycholog oraz psychiatra dziecięcy. Podstawą do postawienia diagnozy jest wnikliwy wywiad przeprowadzony z rodzicami oraz obserwacja zachowania dziecka.
Jak wygląda terapia?
Plan leczenia opracowuje się indywidualnie dla każdego dziecka biorąc pod uwagę nie tylko wiek i stan zdrowia dziecka, głębokość i rodzaj zaburzenia, ale też uwzględniając podatność dziecka na określone rodzaje działań terapeutycznych i sytuacje rodzinną. Do technik stosowanych w leczeniu całościowych zaburzeń rozwojowych zalicza się terapię logopedyczną, psychoterapię indywidualną wykorzystującą integrację sensoryczną, elementy terapii behawioralnej i opcji, terapię grupową i psychoedukację rodziców.
W ARKMEDIC znajdziesz wykwalifikowanych PSYCHIATRÓW DZIECIĘCYCH oraz PSYCHOLOGÓW DZIECIĘCYCH, którzy specjalizują się m.in. w diagnostyce i leczeniu całościowych zaburzeń rozwojowych.
